Angažovanje zvanično penzionisanog američkog bombardera F-117A na Bliskom istoku tokom 2016. i 2017. godine smatra se javnom tajnom. Međutim, užoj javnosti koja se bavi pre svega bliskoistočnim pitanjima, kao i vazduhoplovstvom, ovo angažovanje bilo je prilično poznato. Ono što je do danas ostala velika nepoznanica jesu pojedini detalji ovog misterioznog učešća na nebu iznad Sirije, ali i Iraka.
F-117A – od razvoja do (prvog) penzionisanja
Avion F-117A razvijen je od strane specijalnog odeljenja Skunk Works firme Lockheed 1970-ih godina kao taktički bombarder sa smanjenom radarskom vidiljvošću. Ovo se ogleda kroz obimnu upotrebu materijala koji apsorbuju radarske zrake – tzv. RAM (Radar Absorbing Material), kao i u vrlo specifičnom obliku same letelice koja je sastavljena od niza površina oblika dijamanta čija je uloga da rasipaju snop radarskih zraka umesto da ih reflektuju nazad ka anteni radara. Smanjena radarska vidljivost ogleda se i u činjenici da je naoružanje smešteno u unutrašnjem bomboluku, umesto pod krilima ili pod trupom letelice.
Prvi let aviona YF-117A odigrao se 1981. godine a operativna sposobnost je dostignuta 1983. godine. Široj javnosti, međutim, avion ostao nepoznat do 1988. godine kada je Pentagon prvi put javno priznao njegovo postojanje.
Prva borbena misija usledila je već sledeće godine prilikom američke intervencije u Panami 1989. kada su dva F-117A bacila po jednu navođenu bombu na aerodrom Rio Hato.
Pravo vatreno krštenje F-117A doživeo je za vreme Prvog Zalivskog Rata kada je izveo preko 1300 borbenih letova, u ukupnom trajanju od 6 905 sati.
F-117A imao je značajnu ulogu i u NATO bombardovanju SR Jugoslavije gde je doživeo svoj prvi i jedini gubitak, kada je baterija PVO sistema S-125 Neva oborila avion sa serijskim brojem 82-0806 u noć 27. marta 1999. godine.
Nakon ovog incidenta, i uz razvoj aviona F-22, sredstva kako bi se F-117A održao operativnim su iz godine u godinu smanjivanja. I pored toga, avion je imao ekstenzivnu upotrebu prilikom napada na Avganistan 2001. i invazije na Irak 2003. godine.
Origalni plan američkog RV predviđao je da se avion F-117A penzioniše 2011. godine. Međutim, 2005. godine zbog povećanih troškova nabavke F-22 i održavanja B-2 odlučeno je da se do 2008. godine svi avioni F-117A povuku iz operativne službe. Između ostalog, razvoj aviona F-35 Lightning II uticao je na ubrzavanje procesa izbacivanja F-117A iz službe.
Za razliku od većine klasičnih letelica iz inventara USAF koje nakon povlačenja iz upotrebe odlaze na aerodrom Davis-Monthan u Arizoni gde je smeštena 309. AMARG (309th Aerospace Maintenance and Regenration Group, 309. Vazduhoplovno-kosmička grupa za održavanje i regeneraciju), F-117A nikada nije tamo poslat. Reč je o grupi, koja se bavi konzervacijom, sečenjem ili po potrebi kanibalizacijom (za rezervne delove) vazduhoplova koji završe svoju aktivnu upotrebu.
Umesto u 309. AMARG zbog svojih unikatnih osobina F-117A smešteni su u hangare na svom izvornom matičnom aerodromu Tonopah u saveznoj državi Nevadi. Avioni su držani u savršeno ispravnom stanju, u klimatizovanim hangarima da bi u slučaju potrebe mogli u relativno kratkom roku da se vrate u operativnu službu.
Iz penzije na Bliski istok
Još 2010. godine na internetu se pojavio video aviona F-117A u letu iznad vazduhoplovne baze Nelis. Samo po sebi pojavljivanje aviona u letu nakon zvaničnog penzionisanja nije bilo iznenađenje, jer se često jedan ili više penzionisanih primeraka zadrže u operativnom stanju za potrebe opitnih letova.
Pojavljivanja F-117A na nebu iznad baze Nelis nastavila su se i u narednim godinama, a 2016. godine zabeležena su dva aviona iznad vazduhoplovne baze Tonopah. Najmanje tri različita aviona su primećena u letu, a sve do trenutka objave ovog teksta letovi su se nastavili bez ikakvog objašnjenja nadređenih institucija, čineći celokupnu situaciju vrlo intrigantnom.
Tek u martu ove godine, pojavili su se detalji o borbenoj upotrebi aviona F-117A iznad neba Sirije i Iraka krajem 2016. i početkom 2017. godine za vreme operacije ,,Inherent Resolve“ koju su predvodile SAD.
Ovu informaciju objavio je magazin Scramble prenevši tom prilikom da je četiri aviona F-117A dislocirano na Bliski Istok-pretpostavlja se u Saudijsku Arabiju- odakle su izvodili napade duboko u teritoriji Sirije. Krajem 2016. godine jedan od aviona F-117A morao je da obavi prinudno sletanje u bazi Ali Al-Salem u Kuvajtu. Razlozi za prinudno sletanje nisu otkriveni-kao ni detalji operacije sa koje se letelica vraćala.
Potvrđeno je tom prilikom da postoje fotografije aviona koje je napravilo osoblje USAF koje službuje u kuvajtskoj bazi ali te fotografije nisu dostupne javnosti. Ono što je poznato je da se sletanje odigralo u zoru, a da su u misiji bila dva aviona, od kojih je pratilac nakon uspešnog prinudnog sletanja, nastavio let ka matičnoj bazi, po svemu sudeći u Saudijskoj Arabiji.
O učešću aviona F-117A iznad Sirije i Iraka pisano je ranije, ali su detalji operacije, način upotrebe kao i tačni ciljevi ovih aviona ostali do danas nerazjašnjeni. Može se pretpostaviti, zbog same prirode letelice i profila misija za koje je originalno predviđen da su F-117A korišćeni za napade na Sirijsku arapsku armiju i njene saveznike, pre nego na ekstremiste iz redova ISIS/Al-Nusre.
Između ostalog, teroristi iz redova ISIL i Al-Nusre u svojim sastavima imaju samo cevnu PVO i rakete sa infra-crvenim navođenjem koje se ispaljuju sa ramena. Takvi tipovi PVO, poput Strele i Igle nisu u stanju da ugroze borbene avione iz redova USAF koji koriste mahom navođena sredstva sa velikih visina.
Sa druge strane bombardovanje položaja SAA značilo bi izlaganje integirsanom sistemu PVO što opravdava upotrebu takozvanih ,,stealth“ aviona. Takođe, upotreba starijeg F-117A u ove svrhe imalo bi više smisla nego korišćenje modernijeg ali skupljeg i sa tehnološke strane senzitivnijeg F-22A Raptor, sa obzirom da je profil misije riskantan a sama misija nije realno od velikog strateškog značaja.
Upotreba F-117A iznad Iraka je takođe diskutabilna kao i uopšte potreba za istim a kao jedino mesto gde je tako nešto u određenim situacijama bilo potrebno izdvaja se Mosul i noćne operacije koje je koalicija sprovodila prilikom ofanzive iračkih snaga na grad.
Između ostalog, municija koja bi bila korišćena od strane F-117A u toku ovih navodnih napada je takođe pod znakom pitanjama. Poznato je da je oruđe izbora koalcije iznad Sirije i Iraka za misije noćnog bombardovanja bila GBU-39 SDB, bomba malog prečnika, odnosno kalibra. F-117A nikad nije bio sertifikovan za korišćenje ovog naoružanja, jer je razvijeno nakon njegovog povlačenja iz službe. Ne treba isključiti mogućnost da su mnogobrojni misteriozni probni letovi na F-117A poslužili za integraciju i isprobavanje novog tipa naoružanja za već postojeću letelicu.
U kontekstu operacija USAF iznad Sirije upotreba SDB sa F-117A bi imala smisla, jer je u pitanju oruđe koje ima manji domet nego većina drugih stand-off oruđa iz arsenala USAF. Korišćenje F-117A kao platforme za noćna bombardovanja deluje logično jer bi zbog svojih karakteristika ovaj avion mogao da smanji distancu sa koje se bomba baca na cilj. Reč je o velikoj prednosti koju ovaj avion ima u odnosu na avione F-15 i F-16 koji, takođe, koriste SDB bombe.
Sudbina F-117A
Odlukom Kongresa o sredstvima za odbranu odobrenim za period nakon fiskalne 2017. godine u planu je rashodovanje flote F-117A, koja je do tog trenutka čuvana u statusu aktivne rezerve. Prema tom planu, USAF će svake godine rashodovati po 4 letelice, počevši od 2018. godine, sa namerom da se smanje troškovi aktivne rezerve. Dokle je ovaj plan stigao nije poznato, niti je poznato da li je ijedan F-117A poslat u Arizonu gde bi ga u okviru 309. AMARG čekalo rashodovanje i konačno uništavanje.
Viđanja aviona F-117A iznad vazduhoplovnih baza Nelis i Tonapah se nastavljaju, a poslednji snimci stari samo dva meseca svedoče da se makar dva različita aviona i dalje nalaze u letnom stanju. Dok poslednji primerci i dalje krstare nebom ostaje da se vidi da li će ih sudbina odvesti u postinji Mohave ili možda ponovo u neke nove misije za račun geopolitičkih interesa SAD.
