Odnosi između sirijskih kurda i vlasti u Damasku kroz istoriju su bili, u najmanju ruku, vrlo komplikovani i puni kontroverzi sa obe strane. Još od sticanja pune nezavisnosti 1945. godine, sirijska vlada je pokušavala na razne načine da eliminiše uticaj kurda na politički život u Siriji. Pod izgovorom da su Kurdi u Siriji strani element, ubačen od strane sekularne Turske sa ciljem remećenja političke stabilnosti vlasti u Damasku sprovodile su aktivnu kampanju izolacije i ignorisanja kurdske manjine. Ovo je posebno postalo izraženo nakon septembarskog puča 1961. kojim je efektivno završena farsa o Ujedinjenoj Arapskoj Republici , labavoj uniji koja se sastojala od Egipta i Sirije (i okupiranog pojasa Gaze).

Dolaskom armije na vlast i otvorenim izborom arapskog nacionalizma kao državne ideologije, kurdska manjina bila je potisnuta na margine svakodnevnog života. Ovo je kuliminiralo avgusta 1962. godine kada je preko 120,000 sirijskih kurda (oko petina populacije kurda u Siriji) ostalo bez sirijskog državljanstva. Damask se takođe otvoreno suprotstavljao pobuni iračkih kurda 1963. godine u kojoj je čak i omogućio Iraku priličnu vojnu pomoć, a sirijska armija je izvodila operacije čak i na teritoriji Iraka.

Odnosi Damaska i sirijskih Kurda u godinama pre građanskog rata

Dolaskom neo-ba’athista na vlast 1966. godine , a posebno nakon što je Hafez Al-Asad preuzeo kontrolu nad državnim aparatom 1970. godine odnos Damaska prema Kurdima se pogoršao. Plan da se pogranična regija uz Tursku naseli Arapima i hrišćanskim Asircima a da se kurdsko stanovništvo raseli ka istoku i dublje u nenaseljene pustinjske predele nastao je upravo pod pokroviteljstvom ove vlasti. Sprovođenje ovog plana počelo je 1973. godine ali Jom Kipurski rat i početak civilnog sukoba u Libanu 1975. godine prekinuli su ove planove za arabizaciju većinski kurdskih teritorija.

Animozitet prema bilo kakvom obliku kurdskog nacionalizma nastavio se i osamdesetih godina, pa je tako prilikom obeležavanja staroiranske nove godine – praznika poznatog kao Nevruz ili Novruz kod Kurda, u kurdskom distriktu Damaska u martu 1986. godine Sirijska arapska armija (u daljem tekstu: SAA)  nasilno prekinula proslavu ubivši tom prilikom jednu osobu, a isti scenario odigrao se i u većinski kurdskom Afrinu gde je život izgubilo najmanje tri Kurda.

Stav prema kurdskoj manjini i njihovim zahtevima kao što je uvođenje kurdskog jezika u škole i povratak sirijskog državljanstva Kurdima kojima je isto oduzeto 1962. godine ostao je jednako oštar ali i nezainteresovan nakon dolaska Bašara Al-Asada na vlast 2000. godine. Štaviše, 12. marta 2004. prilikom fudbalske utakmice između tima iz Kamlišija i Deir Ez-Zura došlo je do eskalacije sukoba između kurdskih navijača iz Kamlišija i arapskih navijača iz Deir Ez-Zura.

https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=kpzd3fCS8xc

Dok su arapski navijači postavljali slike Sadama Huseina na sva moguća vidljiva mesta na stadionu, kurdski navijači su razvili zastavu kurdistana. Nasilje se nastavilo i van stadiona i kurdski navijači su zapalili sedište Ba’ath partije u Kamišliju i oborili statuu Hafeza Al-Asada što je izazvalo reakciju policije i SAA. Nakon višednevnih sukoba ostalo je najmanje 30, neki izvori kažu čak i do 100 mrtvih kurda a na hiljade je prebeglo u irački Kurdistan plašeći se osvete.

Protesti su se ponovili i 2005. godine doduše uz jednu žrtvu. Zabrana i nasilni prekid obeležavanja staroiranske nove godine ponovili su se 2008. godine, kada je život izgubilo troje ljudi u Kamišliju.

Kurdi u sirijskom građanskom ratu – ideja o kurdskoj revoluciji

Prve velike kurdske demonstracije odigrale su se upravo u Kamišliju, 12. marta 2011. godine, u znak sećanja na proteste 2004. godine. U pokušaju da izbegne obračun na više strana zemlje – sa pobunama i krvavim obračunima u toku u Dara’ai i Homsu – vlada Bašara Al-Asada obećala je da će vratiti državljanstva oduzeta 1962. godine, međutim i pored toga, situacija je nezadrživo klizila ka oružanom sukobu. U većinski kurdskim mestima, pobunjeničke grupe sačinjene od etničkih arapa organizovale su se u Sirijski nacionalni savet, pod pokroviteljstvom Turske i zapadnih zemalja.

Zbog učešća Turske, Kurdi su odbili da imaju bilo kakve veze sa samoprozvanom FSA i Sirijskim nacionalnim savetom. Kurdsko rukovodstvo, okupljeno oko Kurdskog nacionalnog saveta (KNC) i kurdske Demokratske ujedinjene partije (PYD) ostalo je donekle zbunjeno razvojem događaja širom Sirije. Svakako, kurdska želja za odvajanjem od sirijske vlasti je bila permanentna, ali jaka podrške Turske i zapadnih zemalja budućoj FSA kao i islamistički karakter iste bili su u sukobu sa kurdskom nacionalnom i socijalističkom politikom koja je za razliku od arapskog islamizma gajila izrazito sekularan stav.

Sa druge strane slabo naoružana militantna krila kurdskih političkih partija nisu bila sposobna da se brane u slučaju opšteg napada državnih snaga pa je tako imperativ bio da se izbegne ili što više odloži sukob sa SAA makar dok se ne dođe do većih količina naoružanja i većeg broja oružanih formacija. Prvih godinu dana građanskog rata u Siriji je shodno tome za Kurde proteklo relativno mirno u vojom smislu ali uz ozbiljno nagomilavanje tenzija na svim stranama i sa raznim političkim i socijalnim previranjima.

Pregovori sa Masudom Barzanijem i početak sukoba sa SAA

Vođa iračkih kurda i moćan saveznik SAD u Iraku, Masud Barzani, od početka građanskog rata pokušavao je da utiče na razvoj situacije u većinski kurdskim teritorijama u Siriji. Mnoge političke organizacije, pre svega kurdska PYD partija koja je nastala pod uticajem političke misli iračkih kurda i anti-kurdskog raspoloženja u Iraku,Turskoj i Siriji 1980-ih i 1990-ih godina, ugledale su se na Masuda Barzanija i hteli su da uspostave jake političke pa samim tim i vojne veze sa iračkim kurdima.

Odlazak kurdske delegacije u prestonicu iračkog Kurdistana, Erbil na potpisivanje dogovora o ujedinjenu kurdskih frakcija u Siriji i saradnji sa Barzanijevom KDP (Kurdska Demokratska Partija) 11. juna 2012. označio je ujedno i zvanični početak neprijateljstva između Damaska i sirijskih Kurda. Ovaj dogovor, potpisan pod patronatom Barzanija, nije se dugo održao, pa je 12. jula potpisan konačan ugovor o osnivanju Vrhovnog kurdskog komiteta (poznat po skraćenici DBK) kao najvišeg tela svih Kurda na teritoriji Sirije.

Masud Barzani

Već nedelju dana kasnije 19. jula, oružano krilo PYD, poznato kao YPG (Yekineyen Parastina Gel, Narodne zaštitne jedinice, kurdski,prim.aut.) zauzelo je grad Kobani (na arapskom poznat kao ‘Ayn Al-Arab). Sledećeg dana YPG je osvojio gradove Efrin i Amuda a 21. jula i Al-Malikiju. Do 24. jula Kurdi su kontrolisali i gradove Sere Kanije (arapski : Ra’as Al-‘Ayn) i Dirbeši (arapski: Al-Dirbesijah) a borbe niskog intenziteta vodile su se oko Kamišlija i Hasake.

Činjenica je međutim, da se SAA iz svih navedenih gradova povukla gotovo bez ispaljenog metka. Ovo je izazvalo veliku sumnju javnosti u početku, pa se spekulisalo o mogućem tajnom dogovoru između vlade Bašara Al-Asada i kurdskog rukovodstva, međutim ovako nešto nije nikad potvrđeno. U realnosti, SAA i ostale državne snage su bile izolovane u svojim kasarnama, okružene ne samo kurdskim militantima nego i većinski kurdskim stanovništvom, pa je jedini način da se izbegne krvoproliće bilo da se prihvati ultimatum YPG da se državne snage povuku sa teritorijama pod njihovom kontrolom.

Između ostalog, SAA je kupovala svoju sigurnost prilikom povlačenja namerno ostavljajuću određene količine municije, naoružanja i vojne tehnike u kasarnama iz kojih su se povlačili, dok su u nekim mestima snage SAA obavile povlačinje pre dolaska militanata da bi izbegli sukobe sa kurdima, ostavivši tako gotovo kompletan inventar na korišćenje YPG-u.

Vlast Bašara Al-Asada je znala da kurdi bez obzira na želju za autonomijom nisu voljni da uđu u sveopšti obračun sa državnim snagama zbog nesrazmernog odnosa u ljudstvu a posebno u naoružanju (faktički, svo naoružanje sem ličnog streljačkog naoružanja koje je u početku borbenih dejstava YPG posedovao, dolazilo je iz kasarni SAA), a sa druge strane širenje pobune na Alepo i predgrađa Damaska iziskivalo je veliki broj snaga pa su jedinice SAA sa teritorija pod kontrolom Kurda dobrodošle kao pojačanje na novim frontovima ka FSA. Jedine dve enklave pod kontrolom Damaska ostale su u gradovima Al-Hasaka i Kamišli.

Samoupravljanje i obračun sa islamistima

Nakon efektivnog proterivanja državnih snaga sa skoro cele teritorije sa kurdskom većinom, otpočelo je stvaranje onoga što se kolokvijalno naziva Rožava (Rojava, zapad, kurdski prim.aut.) a u stvarnosti nosi ime DFNS (Democratic Federation of Northern Syria, Demokratska Federacija Severne Sirije, eng. prim. aut) – autonomne kurdske države na teritoriji Sirije. Kao vodeća snaga u ovom izdvojila se partija PYD, koja je imala političko načelo demokratskog konfederalizma sa osetnim socijalističkim elementima.

Ovakav progresivan stav doveo je do cepanja između PYD i KNC u toku novembra 2013. godine učinivši tako Vrhovni Kurdski Savet nebitnim i marginalizovanim.  Ovo je između ostalog i početak unutrašnjeg obračuna između bivših članica gorepomenutog saveta  – PYD i KNC. Između ostalog, KNC je i dalje bio član Sirijskog Nacionalnog saveta sa sedištem u Turskoj što je predstavljalo veliko seme razdora između dve kurdske partije.

U toku januara 2013. godine a usled bitke za Ra’as Al-‘Ayn između snaga SAA i FSA došlo je do prividnog zbližavanja između PYD i FSA. Pa iako Kurdi nisu vojno učestvovali u borbi protiv državnih snaga, prihvatili su da u gradu Al-Malikija od 1. do 5. januara održe bilateralni sastanak između ove dve grupacije. Ovom prilikom su čak u gradu istaknute zajedno zastave FSA i PYD, prvi i verovatno poslednji put od početka građanskog rata. Međutim, činjenica da je FSA u načelu vođena radikalnom islamističkom ideologijom, a posebno činjenica da je najveći deo njihovog ljudstva i vojne pomoći dolazio iz Turske doveo je do toga da pregovori propadnu, a PYD i njegovo vojno krilo YPG počeli su ubrzo da gledaju na pripadne FSA kao na turske saveznike pa samim tim i svoje neprijatelje.

Prvi sukobi počeli su već 17. januara 2013 kada su snage YPG zaplenile naoružanje i tehniku iz Turske namenjenu za borce FSA. Do kraja meseca, kurdske snage uspele su uz ograničenu pomoć državnih snaga da proteraju militante iz Ra’as Al-‘Ayn do granice sa Turskom. Pokušaji da se izdejstvuje prekid obračuna između YPG i FSA naizgled je uspelo kad je primirje potpisano 19. februara, ali je već tri dana kasnije odbačeno od strane FSA zbog ,,pro-komunističkog, pro-iračkog i pro-iranskog stava PYD“. Ovo je označilo kraj bilo kakvih pregovora i početak punog sukoba sa raznim islamističkih frakcijama.

Konflikt sa Islamskom Državom i približavanje Zapadu

U toku 2013. godine dolazilo je do povremenih čarki između državnih snaga i kurdskog YPG. Asadove snage nisu preduzimale nikakve veće vojne operacije na teritorijama pod kontrolom Kurda, ali su koristili činjenicu da poseduju dalekometnu cevnu i raketnu artiljeriju i ratno vazduhoplovstvo, bombardujući kurdske kontrolne tačke i položaje, doduše u vrlo ograničenim i retkim incidentima. Zauzvrat kurdske snage su napadale patrole SAA iz zasede i podmetale bombe pod vozila državnih službi u Kamišliju i Al-Hasaki. Sveukupno, u obračunu sa kurdima u toku cele 2013. godine život je izgubilo najmanje 360 pripadnika državnih snaga, i oko 500 pripadnika kurdskih milicija i najmanje još toliko kurdskih civila.

Međutim, uspon radikalnih militanta predvođenih Džabat Al-Nusrom i kasnije tzv. Islamskom Državom Iraka i Levanta, doveo je do toga da tenzije između Damaska i YPG padnu u drugi plan. Počevši od avgusta 2013. godine Džabat Al-Nusra i ISIS su konstantno potiskivali YPG i državne snage na severu zemlje. Još uvek nedovoljno brojni i loše naoružani Kurdi nisu bili u mogućnosti da zaustave uspon ovih grupa, i ubrzo su mesta kao Tal Abyad i okolina grada Žindares pali pod kontrolu Al-Nusre a uskoro je otpočela i opsada grada Kobane. Velikim ofanzivama u septembru i oktobru Kurdi su uspeli da povrate sve izgubljene teritorije.

Do kraja godine YPG je osvojio preko 50 naseljenih mesta. Delovalo je kao da su kurdske snage konačno odnele prevagu nad radikalnim islamistima međutim, ogromno jačanje ISIS u 2014. i njihovi vojni uspesi na drugim frontovima te priliv boraca iz Iraka i drugih zemalja, zajedno sa velikom količinom naoružanja doveli su da od marta do septembra 2014. godine YPG izgubi preko 1000 kvadratnih kilometara teritorije i preko 120 naseljenih mesta. Snage radikalnih islamista došle su krajem septembra na samo 9km od grada Kobane koji je bio uporište YPG. Do kraja godine gubici YPG u borbama sa ISIS i Al-Nusrom su porasli na preko 2000 poginulih, a dalje napredovanje islamista zaustavljeno je samo uz pomoć iračkih kurdskih milicija koje su pritekle u pomoć pod pokroviteljstvom Masuda Barzanija.

Koaliciono bombardovanje ID u Kobaniu (foto: Reuters)

Upravo ove veze sa pro-američkim iračkim kurdima, ali i činjenica da su od početka rata kurdske snage u Siriji držale distancu i sa pobunjenicima okupljenim oko FSA i SNC kao i sa vladom Bašara Al-Asada, privukle su pažnju zapadnih zemalja. U situaciji gde je pro-zapadna opozicija postala oštro podeljena na takozvane radikalne i umerene islamiste, i uvučena u rat protiv državnih snaga, koji je do kraja 2013. čak i najoptimističnijim analitičirima delovao krajnje bezizlazno (a posebno uzevši u obzir sve jače iransko i rusko prisustvo u Siriji počevši upravo od 2012. i 2013. godine), slabo zapažene kurdske snage bile su idealan izbor za saveznika.

Njihovi ciljevi – sticanje autonomije nasuprot politike Bašara Al-Asada i vrlo sekularna politika činili su ih mnogo stabilnijim i pouzdanijim saveznikom nego sve radikalnijom FSA. Genocid nad Jazidima na planini Sindžar avgusta 2014. godine označio prelomni trenutak za dotad prilično marginalizovane borce YPG. Boreći se da pomognu izmučenim pripadnicima jazidskog naroda, odbijajući napade ISIS i distribuirajući humanitarnu pomoć pripadnici YPG i ženskog ogranka ove milicije pod nazivom YPJ došli su u žižu zapadne ali i svetske javnosti, a lideri zapadnih zemalja, pre svega SAD, UK, Francuske i Nemačke otvoreno su podržali politiku i aktivnosti YPG nazivajući ih ,,sirijskim borcima za demokratiju“ i ,,svetlom u tami sirijskog civilnog sukoba“. Nedugo zatim usledile su i prve isporuke naoružanja zapadne proizvodnje.

Kurdska kontra-ofanziva i stvaranje Sirijskih demokratskih snaga

Naoružani sa modernom zapadnom opremom, sa velikim brojem dobrovoljaca iz zapadnih zemalja i uz pomoć instruktora iz zapadnih armija, YPG i YPJ su pokrenuli veliku ofanzivu duž fronta kod grada Al-Hasaka februara 2015. godine. Ovo je takođe bila i prva velika ofanziva YPG/YPJ u kojoj su učestvovale i državne snage, doduše bez zvanične koordinacije i kooperacije na terenu. Ofanziva se završila kompletnim porazom ISIS, a ovaj zamah se nastavio i u toku aprila i maja prilikom oslobađanja gradova Tel Abjad i širenja pojasa oko Al-Hasake.

Prilikom oslobađanja grada Tel Abjad koji je konačno pao u ruke YPG/YPJ 10. jula 2015. godine, došlo je do neuobičajeno velike saradnje između određenih delova FSA iz severne i severo-istočne Sirije i kurdskih milicija. Pa iako su SAD kritikovale ovu ofanzivu zbog velikog pomeranja ne-kurdskog stanovništva, trend saradnje između sekularnih i umerenih arapskih delova FSA koji su bili nezadovoljni svojim liderstvom i SNC-om privukao je mnogo pažnje, pogotovu nakon velikih sukoba unutar FSA u Idlibu koji su trajali skoro celu 2015. godinu.

Celokupna priča o ujedinjenim kurdsko-arapskim snagama pod pokroviteljstvom SAD i NATO pakta bila je još u povoju kad je predsednik Ruske Federacije V.V. Putin u ipak donekle očekivanom potezu naredio ruskim vojnim snagama da započnu oružanu intervenciju u Siriji krajem septembra 2015. godine. Ova vest bila je veliki udarac za FSA koja je iovako bila u nepovoljnom položaju, a zapadne zemlje nisu mogle više da računaju na pobunjenike, bilo umerene ili radikalne, kao na validno sredstvo za borbu protiv Damaska.

Lideri Sirijskih demokratskih snaga na dan formiranja SDF-a (foto: Hawar News Agency)

Shodno tome 10. oktobra 2015. godine objavljeno je stvaranje takozvanih Sirijskih Demokratskih Snaga (Syrian Democratic Forces, eng. prim. aut.). Ova alijansa, okupljena oko YPG/YPJ uključivala je i nekadašnje jedinice FSA koje su se zajedno sa kurdskim snagama borile protiv ISIS (u daljem tekstu Islamska država – ID), kao i određene sirijačke i asirske jediinice. Uz odgovarajuće brojeve, finansiranje, obuku i opremu, SDF će odneti svoju prvu veliku pobedu već krajem novembra 2015. godine prilikom ofanzive na grad al-Houl.  Do kraja godine, SDF je napravio niz bitnih strateških pobeda na svim frontovima protiv ID i Al-Nusre.

Polarizacija sukoba i rusko-turski savez

Prvi meseci ruske intervencije protekli su u znaku odobravanja i kooperacije od strane kurdskih lidera. U više od jednog slučaja, ruske vazduhoplovno-kosmičke snage su pomagale paraleno ofanzive državnih snaga i SDF. Tako je prilikom ofanzive na Alepo u februaru 2016. godine uz prećutno odobravanje Damaska i Moskve SDF uzeo učešće na frontu kod grada Tel Rifat, paralelno sa operacijama SAA i saveznika oslobodivši grad od ID. Ruska strana je takođe pomagala YPG/YPJ naoružanjem i zalihama. Ovo rusko-kurdsko zbližavanje je posebno postalo izraženo u mesecima nakon obaranja ruskog bombardera Su-24M iznad Sirije od strane turskih aviona F-16. Zaoštravanje odnosa sa Turskom dodatno je politički motivisalo i rusku i kurdsku stranu da prošire saradnju.

Vremenom, konstantno zbližavanje između SDF i bivših grupacija iz redova FSA, te svesrdna zapadna pomoć dovele su do toga da savezništvo Kurda sa Damaskom iza koga je čvrsto stajala Moskva zajedno sa Teheranom, bude politički neodrživo. Ova situacija je postala još komplikovanija nakon neuspešnog pro-zapadnog puča u Turskoj sredinom jula 2016. godine nakon kojeg je predsednik Turske Redžep Tajip Erdogan drastično promenio svoj spoljnopolitički pristup.

Savezništvo sa Rusijom i drastično pobljšanje odnosa na relaciji između Turske i Sirije dovele su gotovo odmah do eskalacije sukoba između SDF-a i državnih snaga. Već u avgustu u gradu Al-Hasaka gde je boravio najveći garnizon državnih snaga na teritoriji pod kontrolom SDF dolazi do masovnih obračuna između boraca YPG/YPJ i SAA/NDF. Nedelju dana borbi završili su se sa oko 150 poginulih na obe strane, a državne snage su ipak morale da prepuste deo svoje teritorije SDF-u, ostavši tako sa manje od 5% grada pod kontrolom Damaska.

kretanje snaga prilikom Istočne Ofanzive na Al-Hasaku februar-mart 2015. godine

Samo dan nakon potpisivanja primirja YPG sa državnim snagama u Al-Hasaki, 24. avgusta 2016. godine turske oružane snage započele su uz pomoć određenih delova FSA operaciju ,,Eufratov Štit“ na severu Sirije sa namerom da podele teritoriju pod kontrolom sirijskih kurda na na zapadnu enklavu oko grada Afrin i na istočni deo od grada Manbiž do granice sa Irakom. Ova operacija izvedena uz prećutnu saglasnost Rusije izazvala je dodatni pad u odnosima između SDF i Damaska kao i odbijanje bilo kakve saradnje sa Damaskom od strane kurdskih političkih i vojnih frakcija.

Turska intervencija, osvajanje Manbiža i slom Islamske države u severnoj Siriji

Istog dana kada je otpočela akcija turskih snaga i pro-turske FSA u severnoj Siriji, SDF je uz pomoć zapadnih saveznika zauzeo grad Manbiž, zapadno od reke Eufrat. Ovaj strateški bitan grad međutim bio je takođe i jedan od glavnih ciljeva Turske u operaciji ,,Eufratov Štit“, i do kraja avgusta tenzije na relaciji SDF i FSA su porasle do tačke konflikta. Posredovanjem zapadnih sila a prvenstveno SAD, širi sukob je izbegnut odnosno odložen, pod pretekstom zajedničke borbe protiv takozvane Islamske Države. Ovakvo stanje međutim održalo se samo do kraja oktobra 2016. godine. Kako se ID u severnoj Siriji urušavala, tako su snage pro-turske FSA i pro-zapadnog SDF neumitno težile konfliktu. Prvi veći sukobi odigrali su se  25. oktobra, i nastavili su se nesmanjenim intezitetom uz povremene pomeraje fokusa na obračun sa ID.

Turski tenkovi tokom operacije „Štit Eufrata“ (foto: AFP)

Oslobođenje Alepa krajem 2016. godine i poraz FSA, te mnogo sporiji napredak u pravcu Al-Baba i Tadefa doneli su još veće frustracije Turskoj i njihovim štićenicima na severu Sirije, a ove frustracije su se najbolje ogledale u gotovo svakodnevnim napadima na položaje SDF, što sa kopna što iz vazduha. Usled vrlo oštrog i agresivnog stava prema SDF, zapadne zemlje predvođene SAD su pribegli marginalizaciji turskih snaga u Siriji, izbegavajući bilo kakav vid pomoći u borbi protiv ID. Ovo je dovelo do prirodne saradnje između Turske i Rusije pa su tako od januara 2017. avioni iz redova ruskih VKS u više navrata bombardovali položaje ID na severu Sirije. Istina, SDF je u ovom periodu sarađivao sa ruskim centrom za pomirenje u Siriji, ali neki značajniji rezultati iz te saradnje nisu proistekli.

Razvoj događaja od početka operacije Eufratov štit do zvaničnog završetka 29 marta 2017.

Do 25. februara, pro-turska FSA je osvojila Al-Bab iz ruku ID, ali obračuni sa SDF nisu prekinuli. Situacija je postala još gora kada su SAD otvoreno iskazale punu podršku Vojnom savetu Manbiža, rukovodećem kurdskom telu u gradu koje je postalo deo SDF-a. Predsednik turske Redžep Erdogan je najavio da će nakon završetka operacije protiv ID turska vojska okrenuti svoje oruđe ka SDF-u i gradu Manbiž. Međutim, relokacija američkih snaga u Manbiž i diplomatski pritisak iz Vašingtona doveo je do deeskalacije ovog sukoba krajem marta kada je konačno i proglašen kraj operacije ,,Eufratov Štit“. Na kraju, Turska je ostvarila najveći deo svojih ciljeva od kojih je svakako najbitniji bio prepolovljavanje kurdske teritorije zapadno od Eufrata, dok je SDF, iako pobednik u borbama protiv ID u severnoj Siriji pretrpeo delimični politički i poprilični vojni poraz u sukobu sa pro-turskim snagama, prvi u nizu ozbiljnih udaraca koji će doći sa ove strane.

Trka za naftna polja i sukob SDF i Damaska

Nakon završetka borbi u severnoj Siriji, otpočelo je postepeno slamanje snaga samoprozvanog kalifata duž reke Eufrat. Sa istočne strane, SDF, koji je sad dostigao razmere prave armije, naoružan sa najmodernijim zapadnim naoružanjem, transportnom i borbenom tehnikom napredovao je ka jugu, ka brani Al-Tabka (Al-Tabqa) i ka de-facto prestonici ID u Siriji, gradu Al-Raka (Al-Raqqah). Sa zapadne strane, SAA i saveznici su preko gradova Deir Hafir i Al-Maskana grabili ka istom cilju. Krajem marta SDF je izveo jednu od najčuvenijih operacija, desant na grad Al-Tabka i istoimenu branu.

Prelazak boraca SDF preko reke Asad kod Tabke (foto: Wikipedia)

Ovaj smeli napad, sproveden pomoću SAD izveden je iz vazduha i preko jezera Asad, koristeći činjenicu da su državne snage još uvek dosta severnije (u to vreme najbliže jedinice SAA bile su oko 60km severno uz Eufrat).  Borbe su trajale do 10-og maja dok konačno SDF nije zauzeo grad Tabka, napravivši tako neočekivanu ekskurziju u teritoriju zapadno od Eufrata koja je po nekom nepisanom pravilu trebala da pripadne Damasku nakon poraza kvazi-kalifata. Između ostalog ovo je urađeno da bi se zaštitila brana Al-Tabka koja je sad bila najveći izvor električne energije u rukama Kurda.

Podizanje zastave SDF na brani Tabka (foto: Wikipedia)

U pokušaju da se zaustavi prodor SDF dublje u teritoriju koja gravitira Damasku, državne snage su uspele do sredine juna da tehnički okruže SDF sa dve strane oko Tabke. Ovo, uz kombinaciju tenzija na relaciji SAD-Rusija i SAD-Iran, te i dalje jakog savezništva Rusije sa Turskom, dovelo je do neminovnog asplamsavanja sukoba između SDF i SAA i saveznika. Sukob je kulminirao obaranjem aviona Su-22M4 iz redova Sirijskog arapskog ratnog vazduhoplovstva od strane aviona F/A-18 Super Hornet iz redova RV SAD. Diplomatskim putem izbegnut je veći sukob na relaciji Damask-SDF, a kroz ostatak juna i jula obe strane su se koncentrisale na borbu protiv ID, iako SDF nije propustio priliku da napreduje zapadno od Eufrata ka jugu sve do grada Dažha, nekih 80-90km nizvodno od brane Tabka gde ih je konačno zaustavilo napredovanje državnih snaga ka Deir Ez-Zuru.

Cilj napredovanja niz Eufrat međutim nije bila samo borba protiv ID niti puka teritorijalna ekspanzija već naftna polja. Naime najveća naftna polja Sirije nalaze se uz istočnu obalu Eufrata južno od Deir Ez-Zura.  Pa iako je geometrijski gledano SDF imao prednost manje distance od svojih linija do naftnih pojla Omar i Džafra – dva najveća sirijska naftna polja, državne snage imale su veći zamah u ofanzivi sa istoka, preko grada As-Sukna (Al-Suknah) odakle je opsada Deir Ez-Zura napokon podignuta 5. septembra.  Za snage SDF upletene u krvavu opsadu Ar-Rake, ovo je bio veliki udarac i već u narednim danima pokrenuta je ofanziva na jug.

Kretanje snaga u Deir ez Zoru 9. decembra 2017. Crvena:SAA; žuta: SDF; crna: ID; ljubičasta: Irak

Neminovno susretanje snaga odanih Damasku i SDF-a značilo je i neminovan sukob i već 15. septembra 2017. godine staro neprijateljstvo je obnovljeno na obali reke Eufrat, kada su se sukobili lokalni NDF i ,,Tigrovi“ SAA sa nadolazećim snagama SDF. Sledećeg dana ruski avioni bombardovali su položaje SDF a zauzvrat su američki avioni bombardovali u više navrata Asadove snage koje su prešle Eufrat kod Deir Ez-Zura. Sukobi su potrajali do kraja septembra sa preko 300 poginulih na obe strane, ali ipak, konačan pobednik u trci za naftna polja bio je SDF. Do kraja meseca sva velika naftna polja uz zapadnu obalu Eufrata bila su pod kontrolom SDF-a sem naftnog polja Omar. Sukob na relaciji SAA i SDF bio je samo prvi u nizu koji će se u narednom periodu odigrati na južnog toku Eufrata.

Pad Rake i operacija ,,Maslinova grančica“ – promenljivi odnosi sa Damaskom

Do 20. oktobra 2017. godine operacija oslobođenje grada Raka od ID je i zvanično proglašena uspešno završenom. Na krilima ove pobede i prethodnih ostvarenja duž Eufrata, SDF je dva dana kasnije zauzeo i najveće sirijsko naftno polje Omar.  Ovakvi uspesi učinili su da SDF postane jako bitan politički faktor na krupnom planu i da se za saradnju sa ovom kurdsko-arapskom alijansom ozbiljno zainteresuje ruska strana. Uz to, SAD su objavile da će prekinuti svaki vid pomoći samoprozvanoj FSA, i da će sve vojno-finansijske resurse usmeriti na SDF.

Ovakav razvoj događaja ipak, nije bio povoljan po Damask ali ni po ostale učesnike rata u Siriji, najviše Tursku i Iran. Veze SDF sa SAD bile su predmet razdora između Irana i Kurda (sličan problem Iran je imao i sa iračkim kurdima) dok je sa druge strane za Turske interese bio zabrinjavajuć razvoj događaja u kome je alijansa okupljena oko kurdskog YPG/YPJ sa jakim vezama sa PKK ostvarivala velike vojno-političke uspehe na svim frontovima.

Pregovori između predsednika Rusije, Turske i Irana održani su 22. novembra i na njima su pretpostavlja se iza zatvorenih vrata odlučeni dalji koraci kad je u pitanju delovanje i stav prema SDF-u. Naime, evidentno je da su pripreme za tursku operaciju ,,Maslinova grančica“ otpočele upravo u nedeljama posle ovih pregovora, kao i da su državne snage pokrenule ofanzivu na jugu i jugo-istoku Idlibu – očigledno kao posledicu uzajamnog dogovora na relaciji Moskva-Ankara-Teheran. Treba takođe napomenuti i da su sukobi na relaciji SAA-SDF ponovo oživeli upravo nakon ovih pregovora mahom u okolini Deir Ez-Zura.

Kurdski borci zajedno sa američkim specijalnim snagama na tursko-sirijskoj granici (foto: Youssef Rabie Youssef/EPA)

Sukob na severu Sirije ponovo je delovao neizbežan, a sa obzirom da je Damask uspeo da nanese niz poraza FSA u jugo-istočnom Idlibu u jugo-zapadnom delu pokrajine Alepo uz blagu ili nikakvu reakciju Turske, sledila je nova ofanziva pro-turskih snaga FSA sa ciljem da se eliminiše kurdska enklava oko grada Afrin a u cilju ostvarivanja turskog strateškog cilja eliminisanja kurdskih snaga zapadno od reke Eufrat.

Ova operacija otpočela je 20. januara i nazvana je ,,Maslinova grančica“. Kao i kod operacije ,,Eufratov Štit“ kurdske snage bile su suočene sa brojčano i tehnički nadmoćnijim neprijateljem, ovog puta okruženi sa svih strana, uz jedini donekle prijateljski nastrojen koridor kroz teritoriju pod kontrolom Asadovih snaga. U početku kurdske snage su uspevale da zadrže nalete pro-turske FSA ali nadmoć iz vazduha i logistička prednost turske regularne vojske na kraju su ipak prevagnule te su kurdske snage bile prinuđene na povlačenje. Ništa bolje nije bilo ni na frontu kod Deir Ez-Zura gde su u napadima državnih snaga borci SDF ginuli svakodnevno, a ovo je doživelo svoju eskalaciju 8. februara 2018. godine u bombardovanju Asadovih snaga od strane RV SAD u kome je poginulo na desetine ako ne i preko 100 pripadnika SAA i raznih pro-vladinih milicija.

U svemu ovome, došlo je međutim do neočekivanog obrta u političkim stavovima kurdskih lidera. Naime, uvidevši da ih zapadni lideri neće zaštiti od Turske, lideri sirijskih kurda okrenuli su se pregovorima sa Damaskom i Moskvom. Tako je 20. februara konvoj snaga NDF ušao u kurdsku enklavu kod Afrina a dva dana kasnije kurdski borci iz Alepa koji su od početka rata držali pod čvrstom kontrolom naselje Šeik Maksud preselili su se uz pomoć državnih snaga u okolinu Afrina kao pojačanje tamošnjim jedinicama YPG/YPJ u borbi protiv pro-turske FSA. Istina, Moskva je morala da ispoštuje prethodni prećutni dogovor sa Turskom koji je po svemu sudeći obavezivao rusku stranu na nemešanje u operacije oko Afrina ali zvanični Damask pod pokroviteljstvom Moskve i Teherana nije propustio da kapitalizuje na neminovnom porazu Kurda, te je takođe izdejstvovano i  de facto preuzimanje grada Tel Rifat od strane Kurda dok je sam grad ostao de jure pod kontrolom YPG.

Svakako, vojni poraz kurdskih snaga je bio neizbežan i 24. marta je i zvanično cela enklava oko grada Afrin, sa izuzetkom gorepomenutog grada Tel Rifat sa okolinom prešao pod punu kontrolu pro-turske FSA.  Tako je drugi put za godinu dana SDF morao da pretrpi vojni poraz od strane turskih i pro-turskih snaga, koji je očigledno bio prethodno sankcionisan od strane ostalih velikih igrača u sirijskom sukobu. Ovo će pokazaće se ipak dosta uticati na dalji razvoj događaja i politiku i planove sirijskih kurda.

Tursko-američki savez i okretanje ka Damasku

Iako su se borbe SDF protiv ID uz granicu sa Irakom nastavile kroz april i maj sa priličnim uspehom, poraz kod Afrina ostavio je gorak ukus u ustima lidera sirijskih kurda. I dok je najveći deo snaga SDF na frontu duž Eufrata i na istoku Sirije arapskog etniciteta, na severu Sirije ipak većinu stanovništva pa i snaga čine gotovo isključivo Kurdi. Nakon turskog prepolovljavanja teritorije pod kontrolom Kurda, a onda i eliminacije enklave kod Afrina, te pasivnosti zapadnih partnera u smislu reakcije prema Turskoj, kurdsko rukovodstvo je moralo da potraži alternativnu izlaznu strategiju, za slučaj da se kao mnogo puta u istoriji, savezništvo sa velikim silama na kraju obije o glavu ovoj etničkoj grupi iranskog porekla.

Poslednja kap koja je prelila čašu bilo je obnavljanje prijateljstva na relaciji Vašington-Ankara, te dogovor oko zajedničkih patrola turske i američke vojske u gradu Manbiž, poslednjem velikom uporištu kurda zapadno od Eufrata. Na ovaj način, ostvaren je delimično cilj  da se kurdsko prisustvo zapadno od reke Eufrat eliminiše ili zadrži pod kontrolom. Ovakav dogovor i isključivanje kurdske strane iz istoga su doveli do porasta tenzija između SAD i YPG/YPJ, i neminovnog okretanja ka Damasku, tradicionalnom neprijatelju i SAD i Turske.

Snage SDF u Deir ez Zoru (foto: Al Masdar)

Tako su u maju držani pregovori u gradovima Kamišli i Al-Hasaka koji su još uvek pod delimičnom kontrolom državnih snaga, kada su kurdski predstavnici posetili neku državnu insitiuciju radi pregovora prvi put još od 2012. godine. Između ostalog navodila se i opcija da se upravljanje Manbižom prepusti državnim snagama ali ovo je malo verovatno zbog diplomatskog pritiska na rusku stranu od strane zapada i Turske. Krajem meseca maja postignut je i dogovor o trgovini sirovom naftom i naftnim derivatima po kojima će država Sirija kupovati sirovu naftu sa naftnih polja pod kontrolom SDF po fiksnoj ceni od 75 američkih dolara za barel dok će država Sirija prodavati naftne derivate dobijene iz te sirove nafte kurdskoj strani po fiksnoj ceni od 100 američkih dolara za barel.

Zabeležen je i drastični porast aktivnosti u pro-vladinim enklavama u Kamišliju i Al-Hasaki u prvim nedeljama juna, uz svakodnevni helikopterski saobraćaj, a spominjale su se i dostave agregata za struju i retkih grupa lekova ruske proizvodnje kurdskim vlastima pomoću gorenavedenih helikoptera.

U trenutku pisanja ovog teksta, tenzije između YPG/YPJ i zapadnih partnera bile su vrlo visoke, a rešenje problema oko Manbiža još uvek neizvesno.

Budućnost YPG/YPJ u Siriji

Nesumnjivo, Kurdi predstavljaju jedan od najvećih faktora u sirijskom građanskom ratu. Činjenica je da je njihovo vrlo ograničeno sukobljavanje sa Damaskom u ranim fazama rata omogućilo reorganizaciju i fokus državnih snaga na borbu sa pobunjenicima i kasnije radikalnim islamistima. Da je sukob sa kurdskom manjinom eskalirao u ranim fazama rata, državne snage jednostavno ne bi imale dovoljno resursa za borbu na dva fronta i pitanje je da li bi se sukob u Siriji odvijao ovako kako se u prethodnih 7 godina odvijao.

Kurdi u Siriji prešli su dug put za pola veka od marginalizovane manjine do de facto autonomije i najveće oružane sile u državi posle regularnih snaga SAA. Ovaj put međutim nije bio bez uspona i padova, a obeležen je i prilično čestim izdajama od strane zapadnih patrona – nešto na šta su Kurdi kroz svoju krvavu istoriju navikli.

Bez obzira na velike uspehe koje je SDF okupljen oko kurdskih YPG i YPJ postigao u borbi protiv islamista, konačan cilj sirijskih kurda je sticanje zvanične nezavisnosti ili makar priznavanje autonomije.  U težnji ovom cilju isprečila se prvenstveno Turska kojoj ne odgovara činjenica da na svojoj granici ima nezavisnu kurdsku teritoriju.

Relacije sa Damaskom su od početka rata bile toplo-hladne ali pod pritiskom Turske, sve veće arabizacije snaga SDF (koji su prilikom formiranja 2015. godine bile sačinjene od ne više od 24% boraca ne-kurdskog etniciteta, dok se taj broj sad kreće oko 40%) kao i otvorenog odbijanja zapada da se u sukobu sa Turskom zauzme za kurdsko pitanje, prirodno je zbližavanje između vlasti Bašara Al-Asada i YPG/YPJ. Ne treba zanemariti ni činjenicu da su Kurdi otvoreni za saradnju sa Rusijom i Iranom u Siriji, svesni da su to jedine dve zemlje koje mogu da vrše realan politički pritisak na Bašara Al-Asada.

Sam Al-Asad je više puta naveo u raznim intervjuima komentarišući kurdsko pitanje i operacije SDF da je on spreman da sarađuje sa svakim ko se bori protiv terorista, te da neće dozvoliti cepanje Sirije ali da se o federaliziciji makar određenih regiona može pregovarati. U ovome se može naslutiti i neka buduća ponuda vlasti iz Damaska sve nezadovoljnijim sirijskim kurdima koja bi se sastojala od vraćanja Rožave u okvire Sirije kao države ali sa punom autonomijom i svim državnim organima nezavisnim od Damaska – nešto poput organizacije iračkog kurdistana. Činjenica je takođe da su bez obzira na međusobne animozitete i povremene sukobe, obe strane od početka rata bile vrlo suzdržane jedna prema drugoj – redak izuzetak kad su u pitanju odnosi arapskih država i Kurda.

Za zapad međutim, SDF ostaje ključan partner u Siriji nakon kataklizme raspada FSA, ali bi popuštanje Turskoj i zanemarivanje kurdskog pitanja moglo da bude ozbiljan previd na duže staze i da skupo košta zapadne zemlje. Ne treba zaboraviti ni ogromna naftna polja pod kontrolom SDF – potencijalno veliki pregovarački ulog za odlučivanje kurdskog pitanja u Siriji.

Dugoročno govoreći, Kurdi u Siriji su osuđeni na saradnju sa sirijskom državom na isti način kao što je sirijska država osuđena na saradnju sa Kurdima. Kao podsetnik na ovu surovu realnost služi zajednička borba protiv samoprozvane Islamske Države ali i dve vrlo brutalne turske intervencije na teritoriji Sirije. Bilo šta suporotno značilo bi verovatno uvlačenje u dug i krvav sukob iz kojeg bi obe strane izašle kao poražene.

 

 

Kategorije:Analize Geopolitika

Ostavite odgovor

Vaša adresa e-pošte neće biti objavljena. Neophodna polja su označena *