Početak 1968. godine je za Sjedinjene Američke Države i njihovo učešće u Vijetnamskom ratu nagoveštavao drastično nepovoljan razvoj situacije. Januara te godine, Vijetnamska narodna armija i snage Vijetkonga sa preko 80 hiljada trupa otpočinju poznatu „Ofanzivu Tet“, za koju će se ispostaviti da je bila od presudnog propagandnog značaja za konačni ishod rata.

Samo tokom 1967. godine, u Vijetnamu u borbama gine preko 11 hiljada mladih Amerikanaca. Istovremeno, sudu američke javnosti pristižu izveštaji o masovnim zločinima koje su američke trupe činile nad civilnim stanovništvom. Dolazi do masovnih anti-ratnih protesta širom SAD-a, koji su bitno uticali na dalju politiku Bele kuće u Vijetnamskom ratu.

U takvim okolnostima trenutno su postale istinite reči koje je čuveni ekonomista Ken Galbrajt pet godina ranije uputio Džonu Kenediju: „Postoji opasnost da ćemo od Francuza preuzeti ulogu kolonijalne sile na ovom području, i krvariti kao nekad Francuzi“.

Poznato je da se upravo na početku 1968. godine tadašnji predsednik SAD Lindon Džonson pribojavao katastrofalnog scenarija koji su francuske trupe doživele u borbama kod Dien Bien Fua.

U takvim okolnostima, pojedini zvaničnici u Beloj kući sve intenzivnije razmatraju upotrebu taktičkog nuklearnog oružja za slučaj da američke snage budu dovedene na ivicu potpunog sloma. Ovakav pravac razmišljanja bio je u skladu sa nuklearnom doktrinom takozvanog „elastičnog odgovora“ koja je bila aktivna kasnih pedesetih godina 20. veka. Pod „elastičnim odgovorom“ podrazumevala se postepena eskalacija od upotrebe konvencionalnog ka taktičkom nuklearnom naoružanju, u slučaju neizbežnog poraza američkih trupa na kopnu.

Snage Južnog Vijetnama uz podršku američkih helikoptera napreduju ka položajima Vijetkonga, blizu granice sa Kambodžom. 1965. (Foto: rarehistoricalphotos.com)

Mada je ova doktrina u vreme Vijetnamskog rata već bila prevaziđena, s obzirom na podjednako razvijene nuklearne kapacitete SSSR-a, pojedini zvaničnici smatrali su je primenjivom protiv suparnika koji ne poseduju nuklearno naoružanje.

Zbog toga ne treba da iznenadi podatak da su iz Bele kuće pisali Američkoj pacifičkoj komandi, tražeći od komandanta američkih snaga na Pacifiku, admirala U.S.G. Šarpa mišljenje povodom eventualne upotrebe nuklearnog oružja.

Međutim, pravo zaprepašćenje nastalo je onda kada je admiral Šarp izvestio Belu kuću da specijalna grupa u Okinavi „uveliko“ radi na razradi plana za raspored nuklearnih snaga na jugu Vijetnama. Pod nazivom „Fracture Jaw“, za ovu operaciju nije znao čak ni američki predsednik Lindon Džonson.

Inicijator ove ideje, koju je admiral Šarp smesta podržao, bio je američki general Vilijam Vestmorlend, komandant američkih snaga u Sajgonu. Opravdano, januara 1968. godine general Vestmorlend bio je zabrinut zbog tek otpočetih napada severnovijetnamskih snaga na bazu Ke San, koja je služila kao ključno uporište američkih snaga zaduženih da čuvaju obližnju demilitarizovanu zonu.

„Postoji opasnost da ćemo od Francuza preuzeti ulogu kolonijalne sile na ovom području, i krvariti kao nekad Francuzi“, reči su čuvenog ekonomiste i zvaničnika Kena Galbrajta.

Zabeležene su tadašnje reči generala Vestmorlenda: Ukoliko bi se situacija u demilitarizovanoj zoni dramatično promenila, treba da budemo spremni da u borbu uvedemo oružje veće efektivnosti protiv nagomilanih trupa … pod takvim okolnostima, u obzir dolazi ili taktičko nuklearno oružje ili hemijski agensi“.

Doznavši za takvu mogućnost, savetnik za nacionalnu bezbednost Valt Rostov, mada u uvijenoj formi, obavestio je 2. februara 1968. predsednika Lindona Džonsona. Prema nedavno deklasifikovanim podacima, Džonsonu je rečeno da bi „trebalo raditi na tome da ne dođe do situacije u kojoj bi se od vas tražilo da odobrite upotrebu taktičkog nuklearnog oružja u Vijetnamu“.

Džonson se usprotivio samoj takvoj ideji, izvestivši o tome člana Združenog Generalštaba Oružanih snaga SAD, generala Erla Vilera, koji je bio u neposrednoj vezi sa admiralom Šarpom i generalom Vestmorlendom.

Američki predsednik Lindon Džonson i general Vilijam Vestmorlend, čovek koji je inicirao plan o upotrebi nuklearnog oružja u Vijetnamu.

Uprkos tome, aktivnosti na realizaciji ovog plana trajaće još tačno deset dana. Već 12. februara, admiral Šarp prosleđuje generalu Vestmorlendu naređenje Združenog generalštaba da se smesta obustave sve dalje radnje na realizaciji plana „Fracture Jaw“.

Šta je dovelo do obustave plana „Fracture Jaw“?

Ironično, planu o upotrebi nuklearnog oružja na put je dobrim delom stala stranačka politika. Naime, u intervjuu od 9. februara, demokratski senator Judžin Mekarti, jedan od Džonsonovih protivkandidata na predsedničkim izborima, izjavio je da postoje zahtevi o upotrebi nuklearnog oružja u Vijetnamu. Ovo je izazvalo pravu lavinu reakcija u američkoj, tada već anti-ratno nastrojenoj javnosti i medijima. Slučaj je hteo da je u isto vreme do javnosti dospela informacija da je tim stručnjaka za nuklearno naoružanje upravo tih dana boravio u Vijetnamu, iako se kasnije ispostavilo – u vezi sa drugom, sa “Fracture Jaw” nepovezanom operacijom.

Pod snažnim pritiskom javnosti, predsednik Džonson 16. februara organizuje pres konferenciju na kojoj izjavljuje da niko od vojnih zvaničnika ni u kom momentu nije razmatrao opciju upotrebe nuklearnog oružja u Vijetnamu. Ovakav ishod je razumljiv, ako se ima u vidu da je dve trećine Amerikanaca smatralo da je prisustvo SAD u Vijetnamu krajnje pogrešna odluka, što se neposredno odražavalo na podršku tadašnjoj administraciji.

Osim pritiska javnosti,  tadašnja administracija strahovala je da bi eskalacija takve vrste neizbežno isprovocirala Kinu da stupi u rat na strani Severnog Vijetnama. Tih dana, paralele sa kineskom intervencijom u Korejskom ratu često su se povlačile sa situacijom u Vijetnamu.

Pripadnici Vijetkonga, 1966. (foto:wikimedia)

Time je stavljena tačka na sve aktivnosti u vezi sa „Fracture Jaw“. Ostaje da se nagađa do kakvog bi ishoda došlo da su SAD nastavile sa realizacijom ovog plana i sprovele ga u delo. Možda reči glavnog pregovarača tadašnjeg Severnog Vijetnama pružaju nagoveštaj o tome šta bi se dogodilo da su SAD upotrebile nuklearno oružje:

„Ako mi ne budemo ostvarili svoje ciljeve za našeg života, ovu borbu nastaviće naša deca. Bili smo podvrgnuti desetinama miliona bombi i granata. Što je jednako kao i 600 atomskih bombi“. S obzirom na do tada već višegodišnje iskustvo ratovanja u Vijetnamu, rukovodstvo SAD-a imalo je razloge da ovim rečima poveruje.

 

Kategorije:Sukobi u svetu

Ostavite odgovor

Vaša adresa e-pošte neće biti objavljena. Neophodna polja su označena *